Τι είναι;
Η χωρική ενημερότητα (spatial awareness) είναι η ικανότητα να λαμβάνονται και να ερμηνεύονται οι πληροφορίες που αφορούν τον χώρο ώστε να χρησιμοποιούνται με έναν οργανωμένο και συστηματικό τρόπο για μία προγραμματισμένη κίνηση. Η χωρική ενημερότητα μας παρέχει πληροφορίες σχετικά με το περιβάλλον και τη σχέση που έχει το σώμα μας με έναν εξωτερικό χώρο.
Η σωματική ενημερότητα (body awareness) ,είναι η ικανότητα να γνωρίζουμε πού βρίσκεται το κάθε μέρος του σώματός μας αλλά και πώς κινείται, χωρίς να βασιζόμαστε στην όραση. Οι πληροφορίες αυτές ερμηνεύονται μέσα από τους μύες, τις αρθρώσεις και τους υποδοχείς του δέρματος. Η σωματική ενημερότητα εξαρτάται από καλή ιδιοδεκτική, απτική και αιθουσαία επεξεργασία.
Γιατί είναι σημαντική;
Με τον τρόπο που τα βρέφη αναπτύσσουν την ικανότητα να ελέγχουν τις κινήσεις τους και να αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον, μαθαίνουν να αντιλαμβάνονται την απόσταση και την κατεύθυνση ανάμεσα στα αντικείμενα και στα μέρη του σώματός τους. Οι πρώιμες χωρικές κρίσεις πραγματοποιούνται χρησιμοποιώντας τον ίδιο τους τον εαυτό ως σημείο αναφοράς (ενδοπροσωπικός χώρος). Τα παιδιά σταδιακά αναπτύσσουν την χωρική ενημερότητα των αντικειμένων και του εξωτερικού περιβάλλοντος χωριστά από τον ίδιο τους τον εαυτό και ξεκινούν να εφαρμόζουν τις πληροφορίες που είχαν λάβει από το ίδιο τους το σώμα, που είχαν χρησιμοποιήσει ως σημείο αναφοράς, σε αντικείμενα σε ένα εξωτερικό περιβάλλον.
Τα παιδιά μέσω της φυσιολογικής εξερεύνησης και κίνησης, αναπτύσσουν τα ακόλουθα στάδια:
- Χωρικές σχέσεις ανάμεσα στα μέρη του σώματος
- Κριτική ικανότητα του μεγέθους, του σχήματος και της απόστασης ανάμεσα στα μέρη του σώματος και σε άλλα αντικείμενα
- Χωρικές σχέσεις ανάμεσα σε ένα αντικείμενο και σε άλλα αντικείμενα στο χώρο.
Παιδιά που εμφανίζουν φτωχή χωρική και σωματική ενημερότητα, τείνουν να βασίζονται αρκετά στην οπτική πληροφόρηση, αφού μπορούν να έχουν μόνο μία ασαφή ενημερότητα της θέσης τους στο χώρο. Μπορεί επίσης να μην έχουν την ικανότητα να κινηθούν με ευχέρεια αν δεν μπορούν να παρατηρούν τα χέρια και τα πόδια τους. Ακόμη, μπορεί να έχουν προβλήματα οπτικής διάκρισης, πλευρικότητας, διάκρισης δεξιού/αριστερού, περάσματος της μέσης γραμμής του σώματος και δυσκολίες στην κατανόηση των χωρικών σχέσεων (μπροστά-πίσω-πλάϊ, πάνω-κάτω).
Ποιες είναι οι επιπτώσεις της φτωχής χωρικής και σωματικής ενημερότητας;
Αυτά τα παιδιά μπορούν να παρουσιάσουν δυσκολίες, όπως:
- Να προσδιορίσουν, να εντοπίσουν και να ανακαλέσουν τα μέρη του σώματος στους ίδιους τους εαυτούς τους ,αλλά και κατά συνέπεια στους άλλους.
- Να αναγνωρίσουν τη δεξιά και την αριστερή μεριά στο σώμα τους και να συγχέουν τη δεξιά και την αριστερή ενημερότητα σε σχέση με ανθρώπους, με αντικείμενα αλλά και στη γραφή.
- Να κινηθούν αποτελεσματικά μέσα στο χώρο χωρίς να χτυπούν πάνω σε άλλους ανθρώπους ή σε αντικείμενα.
- Να συμμετέχουν σε δραστηριότητες φυσικής αγωγής, σε ομαδικά παιχνίδια, σε χορό ή σε θέατρο, να τρέχουν προς τη σωστή κατεύθυνση, να κινούν τα πόδια στη κολύμβηση.
- Να αυτό-εξυπηρετούνται, δηλαδή να τοποθετούν σωστά τα ρούχα και τα παπούτσια, να κλείνουν τα κουμπιά ευθυγραμμισμένα, να χτενίζουν τα μαλλιά, να βουρτσίζουν τα δόντια, να αλείφουν το βούτυρο στο ψωμί κ.λπ..
- Να οργανώνουν τα πράγματά τους.
- Να μένουν μέσα στα δικά τους όρια χωρίς να παρεμβαίνουν στο χώρο ενός άλλου ατόμου.
- Να διασχίζουν με ασφάλεια το δρόμο.
- Να ακολουθήσουν οδηγίες που περιλαμβάνουν χωρικές σχέσεις.
- Να γράφουν: να διατηρούν ίδιο μέγεθος και σχήμα στη γραφή των γραμμάτων, να γράφουν πάνω στη γραμμή, να λύνουν λαβυρίνθους, να αντιγράφουν εικόνες/σχήματα, να σχεδιάζουν μία ζωγραφιά.
- Να ολοκληρώνουν ένα πάζλ, να κατασκευάζουν ένα μοτίβο (είτε 3D-3D είτε 2D-3D).
Ποιες είναι οι δραστηριότητες που βοηθούν στη βελτίωση της χωρικής και της σωματικής ενημερότητας;
Αρχικά, είναι σημαντικό να εμπλακούν τα ίδια τα παιδιά με δραστηριότητες που θα πρέπει να εξερευνήσουν βιωματικά τη θέση του σώματός τους στο χώρο, παρά να ξεκινήσουν φτιάχνοντας π.χ. πάζλ ή κάνοντας καθιστικές δραστηριότητες.
Ορισμένες δραστηριότητες που μπορούν να βοηθήσουν στη χωρική και σωματική ενημερότητα είναι:
- Να ονομάζουν και να αγγίζουν διαφορετικά μέρη του σώματός τους με τα μάτια ανοιχτά και έπειτα με τα μάτια κλειστά.
- Να αναπαράγουν κινήσεις του σώματος, αρχικά αντιγράφοντας έναν ενήλικα, έπειτα καθρεπτικά και στο τέλος με οδηγίες.
- Παιχνίδια: “Simon says…” , “Follow the leader” , “Twister” κ.λπ..
- Σωματικά παιχνίδια πάλης που να δίνουν απτική ανατροφοδότηση, όπως για παράδειγμα να κάθονται πλάτη με πλάτη, με τα γόνατα λυγισμένα και τους αγκώνες να συνδέονται και να προσπαθούν να βάλουν δύναμη ο ένας στον άλλον σε μία συγκεκριμένη κατεύθυνση.
- Φωτίστε με ένα φακό διάφορα μέση του σώματος του παιδιού και ζητήστε του να τα ονομάσει.
- Ζωγραφίστε ένα παιδάκι και κάντε το κολλάζ .
- Σε μία ζωγραφιά μιας μη ολοκληρωμένης ανθρώπινης φιγούρας, ζητήστε του να βάλει ό,τι λείπει.
- Φτιάξτε πάζλ με το ανθρώπινο σώμα.
- Κυλιστείτε σε διαφορετικές επιφάνειες και υφές.
- Φτιάξτε πίστες εμποδίων ώστε να περνάει το παιδί μέσα από, πάνω από, κάτω από, δίπλα από, ανάμεσα από, δεξιά από, αριστερά από.
- Παίξτε με παιχνίδια στόχων που σταδιακά θα μικραίνει ο στόχος και θα μεγαλώνει η απόσταση μεταξύ του παιδιού και του στόχου.
Επιμέλεια άρθρου: Φουστέρη Αργυρώ, Εργοθεραπεύτρια
Βιβλιογραφική πηγή άρθρου: J.Jenkinson, T.Hyde & S.Ahmad (2008). Building Blocks for Learning: Occupational Therapy Approaches. Practical Strategies for the Inclusion of Special Needs in Primary School. U.K. Wiley-Blackwell.