Xρήση χειρονομιών ως μέσο προώθησης πρώιμης γλωσσικής ανάπτυξης

Xρήση χειρονομιών ως μέσο προώθησης  πρώιμης γλωσσικής ανάπτυξης

Κατά την εξέλιξη της φυσιολογικής γλωσσικής ανάπτυξης, ένα βρέφος αρχίζει να παράγει τις πρώτες λεκτικές εκφράσεις που μεταφέρουν νόημα γύρω στους πρώτους δώδεκα μήνες από τη γέννηση. Οι λεκτικές αυτές δομές είναι συνήθως μονοσύλλαβες ή δισύλλαβες και εκφράζουν επιθυμία, ανάγκη ή συναίσθημα, παράκληση ή κατονομασία αντικειμένου ή δράσης. Με τη χρήση μίας μόνο λέξης εκφράζουν συμπυκνωμένο το νόημα μίας ολόκληρης πρότασης. Μπορεί να αποτελούν κάποια απλοποιημένη μορφή πραγματικής λέξης (πχ «μπαμπά», «μπάλα», «μήλο») ή να είναι baby talk, «μωρουδίστικη» δηλαδή απόδοση εννοιών από το γονιό προς το βρέφος με σκοπό τη διευκόλυνση της παραγωγής της λέξης από αυτό (πχ «μαμ», «νάνι», «μπουμ»). Η γλωσσική ανάπτυξη του βρέφους βρίσκεται τότε στο λεγόμενο ολοφραστικό στάδιο της ομιλίας, το οποίο διαρκεί συνήθως μέχρι τους 24 μήνες ζωής και ακολουθείται από το στάδιο της τηλεγραφικής ομιλίας (παραγωγή φράσεων δύο λέξεων, με χρήση μόνο των λεκτικών δομών που μεταφέρουν νόημα – ρήμα και ουσιαστικό συνήθως π.χ. «μπάλα μπουμ», «μήλο μαμ», «θέλω μαμά»).

Οι μονολεκτικές εκφορές κατά το ολοφραστικό στάδιο γλωσσικής ανάπτυξης αποτελούν ένα μέσο αλληλεπίδρασης του βρέφους με το περιβάλλον του, αλλά δεν είναι το μοναδικό εχέγγυο που βρίσκεται στη διάθεσή του ως προς το σκοπό αυτό. Το βρέφος έχει ήδη ξεκινήσει σε ένα πιο πρώιμο στάδιο ανάπτυξης να αλληλεπιδρά με τους οικείους του (αρχικά με τη μητέρα και το άμεσο περιβάλλον της οικογένειας) μέσω της βλεμματικής επαφής και των σωματικών κινήσεων. Όταν το βρέφος αρχίζει να επικοινωνεί λεκτικά με μονολεκτικές παραγωγές που μεταφέρουν το νόημα πρότασης, τότε ξεκινάει να χρησιμοποιεί και νεύματα ως συμπλήρωμα της προσπάθειας να εκφραστεί (πχ «μαμ» δείχνοντας το μπισκότο). Έχει παρατηρηθεί ότι η χρονική περίοδος κατά την οποία το βρέφος ξεκινά να χρησιμοποιεί αυτό το συνδυασμό λεκτικής και σωματικής έκφρασης για τη μετάδοση νοήματος συμπίπτει χρονικά με την περίοδο κατά την οποία αρχίζει να παράγει τις πρώτες δίλεκτες φράσεις (εισαγωγή στο τηλεγραφικό στάδιο της γλωσσικής εξέλιξης). Αυτές οι χειρονομίες που συνοδεύουν τις λεκτικές παραγωγές σηματοδοτούν ότι το βρέφος σύντομα θα βρίσκεται σε θέση να συνδέσει δύο ή περισσότερες λέξεις για τη μετάδοση λεκτικών μηνυμάτων.

Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν και κατά πόσο αυτό το σωματικό είδος επικοινωνίας που δρα επικουρικά στη γλώσσα ενισχύει ή καθυστερεί την εξέλιξη αυτής, εφόσον θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αντικαθιστά την ανάγκη χρήσης προφορικής έκφρασης. Έρευνες με βρέφη που βρίσκονταν στο δεύτερο έτος ζωής (11-22 μηνών) ασχολήθηκαν με το ερώτημα αυτό και συγκεκριμένα κατά πόσο ενισχύεται η γλωσσική ανάπτυξη όταν οι γονείς ενθαρρύνουν τη χρήση χειρονομιών, καθώς και αν οι χειρονομίες αρχίζουν να φθίνουν σταδιακά όσο οι γλωσσικές δεξιότητες αναπτύσσονται. Το αποτέλεσμα των ερευνών ενισχύει την υπόθεση ότι όχι μόνο δεν παρακωλύει η χρήση των χειρονομιών τη γλωσσική ανάπτυξη, αλλά αποτελεί ένα από τα απαραίτητα στοιχεία που την προωθούν. Με τη χρήση των νευμάτων κατά το δεύτερο χρόνο της ζωής τα βρέφη παράγουν όλο και περισσότερες φράσεις οι οποίες γίνονται συνεχώς και πιο πολύπλοκες ως προς τη δομή και τη χρήση λεκτικών δομών. Οι χειρονομίες συνεπώς αποδεικνύεται ότι παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην προώθηση της κατάκτησης του λόγου από τα βρέφη που διανύουν το δεύτερο χρόνο ζωής και αργότερα φθίνουν, εφόσον το παιδί είναι σε θέση να εκφραστεί πλέον με επάρκεια με τη χρήση μόνο του προφορικού λόγου.  

Γεωργίου Θεόδωρος, Λογοθεραπευτής

Πηγές:

Şeyda Özçalışkan, Susan Goldin-Meadow, Gesture is at the cutting edge of early language development, Cognition, Volume 96, Issue 3, 2005.     

Goodwyn, S.W., Acredolo, L.P. & Brown, C.A. Impact of Symbolic Gesturing on Early Language Development.         

  Journal of Nonverbal Behavior 24, 81–103 (2000).