Μια συχνή εμπειρία των γονιών είναι η δυσκολία του παιδιού στον αποχωρισμό και στην προσαρμογή σε ένα νέο περιβάλλον. Κυρίως στην παιδική αλλά και στην εφηβική ηλικία ο αποχωρισμός από τη μητέρα ή από το πρόσωπο φροντίδας είναι μια συχνή αιτία άγχους.
Τι είναι το άγχος αποχωρισμού
Το άγχος αποχωρισμού δεν εμφανίζεται ως αντίδραση σε πραγματικούς κινδύνους αλλά στο φόβο του παιδιού ότι κάτι θα συμβεί στο άτομο που το φροντίζει. Πρόκειται για μια φυσιολογική αντίδραση στην αναπτυξιακή πορεία των παιδιών κυρίως κατά τους πρώτους μήνες ζωής αλλά και όταν καλούνται να προσαρμοστούν σε ένα νέο περιβάλλον μακριά από τα οικεία τους πρόσωπα. Ο Bowlby το παρομοιάζει με το άγχος που αισθάνεται ο στρατηγός μιας εκστρατευτικής δύναμης όταν κόβεται ή απειλείται η επικοινωνία με τη βάση του. Διαφέρει από τη διαταραχή άγχους αποχωρισμού βάσει της έντασης και της συχνότητας με την οποία συμβαίνει. Στη διαταραχή άγχους αποχωρισμού μειώνεται η λειτουργικότητα του παιδιού και εμφανίζονται σημαντικές δυσκολίες στην προσαρμογή του στο περιβάλλον του σχολείου και των γενικότερων δραστηριοτήτων. Πολλές φορές τα παιδιά δεν εκφράζουν λεκτικά το άγχος και τις ανησυχίες τους, αλλά μπορεί οι γονείς να το παρατηρήσουν όταν τα παιδιά θυμώνουν ή κλαίνε εύκολα, δυσκολεύονται στον ύπνο, βλέπουν εφιάλτες ή εμφανίζουν διατροφικές αλλαγές ή σωματικές ενοχλήσεις.
Παράγοντες που δυσκολεύουν τον αποχωρισμό
Η δυσκολία στον αποχωρισμό συχνά δεν αφορά μόνο το παιδί αλλά και τους ίδιους τους γονείς. Αισθάνονται ενοχές που αφήνουν το παιδί σε συγγενικά πρόσωπα ή στο σχολείο, ανησυχούν υπερβολικά για τη φροντίδα του παιδιού από κάποιο άλλο πρόσωπο πέρα από τους ίδιους και βιώνουν θλίψη και άγχος που θα είναι μακριά του. Αποτέλεσμα είναι το παιδί να περνά χρόνο αποκλειστικά με τους γονείς του και να μην έχει συνηθίσει τη διαδικασία του αποχωρισμού. Τα συναισθήματα των γονιών ακόμη και στην προσπάθειά τους να τα αποκρύψουν γίνονται αντιληπτά από τα παιδιά και αυτό δυσχεραίνει τον αποχωρισμό. Άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν σε αυξημένο άγχος κατά τον αποχωρισμό αφορούν τόσο την ιδιοσυγκρασία όσο και συγκρούσεις στο οικογενειακό περιβάλλον που αυξάνουν την αβεβαιότητα και δημιουργούν συνθήκες για λιγότερο ασφαλείς δεσμούς.
Προσκόλληση μητέρας – βρέφους
Το άγχος αποχωρισμού συνδέεται άμεσα με το συναισθηματικό δεσμό μεταξύ παιδιού και μητέρας (μητέρα με την ευρύτερη έννοια του ατόμου που έχει αναλάβει τη φροντίδα του). Η προσκόλληση του βρέφους με τη μητέρα δεν παρουσιάζεται μόνο στον άνθρωπο αλλά και σε πολλά θηλαστικά και είδη πουλιών. Πρόκειται για τον ισχυρό δεσμό μητέρας – βρέφους που δημιουργεί έναν χώρο εγγύτητας και ασφάλειας απαραίτητο για την επιβίωση του. Όταν η εγγύτητα χάνεται κατά τον αποχωρισμό το παιδί μπορεί να κλάψει, να θυμώσει, να φωνάξει ενώ όταν η εγγύτητα αποκαθίσταται επανέρχεται η ηρεμία. Έτσι, ορισμένα παιδιά βιώνουν ακόμη και τους αποχωρισμούς μικρής διάρκειας ως διάλυση του δεσμού.
Τρόποι αντιμετώπισης
Πλέον υπάρχουν πολλοί τρόποι αντιμετώπισης τέτοιου είδους δυσκολιών που αφορούν τόσο το παιδί όσο και το υπόλοιπο οικογενειακό δίκτυο. Γονείς και παιδί χρειάζονται υποστήριξη σε αυτές τις δυσκολίες με σκοπό να εγκατασταθεί μια πιο ασφαλής συνθήκη κατά τον αποχωρισμό και ένα πιο αποτελεσματικό δίκτυο επικοινωνίας. Έρευνες δείχνουν ότι όταν οι γονείς ικανοποιούν επαρκώς τις ανάγκες του παιδιού, η προσαρμογή εμφανίζει λιγότερες δυσκολίες και η αυτοπεποίθηση είναι υψηλότερη. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι δεν είναι το πόσο χρόνο θα περάσει ο γονιός με το παιδί αλλά το πώς. Όταν και οι δύο γονείς εργάζονται, θα πρέπει να εστιάσουν στους τρόπους που αλληλεπιδρούν με τα παιδιά, εφοδιάζοντάς τα με ερεθίσματα και νέες εμπειρίες. Συχνά όταν οι γονείς είναι πολύ απασχολημένοι μπορεί άθελά τους να ενισχύσουν τις εκδηλώσεις άγχους του παιδιού με το να στρέφουν την προσοχή τους σε εκείνο μόνο κατά τις αγχώδεις εκδηλώσεις του. Τέλος, η θεραπευτική προσέγγιση θα πρέπει να λαμβάνει υπόψιν το ξεχωριστό ρυθμό του κάθε παιδιού και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του δεσμού με τους γονείς. Αντιμετωπίζοντας τις δυσκολίες στον αποχωρισμό δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αποτελεί ένα μεταβατικό βήμα για όλο το οικογενειακό δίκτυο καθώς συμμετέχει ο καθένας από την πλευρά του σε αυτές τις αλλαγές και όλοι μοιράζονται την ανάγκη για υποστήριξη και κατανόηση.
Παλαμαρίδη Νικολέττα
Ψυχολόγος
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Bowlby, J. (1979). The bowlby-ainsworth attachment theory. Behavioral and Brain Sciences, 2(4), 637-638.
Bretherton, I. (1992). The origins of attachment theory: John Bowlby and Mary Ainsworth. Developmental psychology, 28(5), 759.
Manassis, K., Bradley, S., Goldberg, S., Hood, J., & Swinson, R. P. (1994). Attachment in mothers with anxiety disorders and their children. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 33(8), 1106-1113.
Μουταβελής, Α. (2006). Δυναμική Αλληλεπίδραση γονέων-μαθητών δημοτικού σχολείου και παιδικό άγχος (Doctoral dissertation, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ).