Η ακουστική σειριακή μνήμη αποτελεί μία πολύ βασική παράμετρο της ακουστικής αντίληψης. Η εν λόγω ικανότητα αναφέρεται στη συγκράτηση ακουστικών τμημάτων (ήχων, φωνημάτων, λέξεων) στη βραχυπρόθεσμη μνήμη, με διατήρηση της σειράς με την οποία αυτά παρουσιάστηκαν στο αρχικό ακουστικό ερέθισμα. Αυτού του είδους η μνήμη αποτελεί το βασικό μηχανισμό για πολύπλοκες πνευματικές λειτουργίες όπως οι αριθμητικοί υπολογισμοί και η συγκράτηση ενός τηλεφωνικού αριθμού που κάποιος μας υπαγορεύει με σκοπό την άμεση πραγματοποίηση μιας τηλεφωνικής κλήσης. Αν και αφορά τη συγκράτηση στοιχείων στη μνήμη, διαφοροποιείται από το είδος της μνήμης που σχετίζεται με την καταχώρηση επεισοδίων, γεγονότων, εμπειριών και γνώσεων σε μακροπρόθεσμο χρονικό επίπεδο, η οποία αποκαλείται και επεισοδιακή μνήμη και εξυπηρετεί διαφορετικούς σκοπούς από αυτή. Η μνήμη εργασίας –όπως αλλιώς αναφέρεται στη βιβλιογραφία η λειτουργία της βραχυπρόθεσμης συγκράτησης στοιχείων που εξυπηρετούν ένα συγκεκριμένο γνωστικό στόχο και απορρίπτονται σύντομα μετά την επίτευξη του στόχου- είναι απαραίτητη για την πραγματοποίηση των περισσότερων γνωστικών πράξεων κατά τη σχολική φοίτηση. Οι μηχανισμοί κατάκτησης της γραφής και της ανάγνωσης καθώς και οι εκμάθηση των μαθηματικών πράξεων βασίζονται κατά πολύ στην ικανότητα του παιδιού να συγκρατεί και να επεξεργάζεται στοιχεία στη βραχυπρόθεσμη μνήμη.
Τα παιδιά με διάσπαση προσοχής, ειδικές μαθησιακές δυσκολίες και αυτά που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού, πολύ συχνά παρουσιάζουν πολύ πτωχές επιδόσεις σε δοκιμασίες ελέγχου ακουστικής μνήμης, οπότε και ο σχετικός έλεγχος είναι απαραίτητος όταν υποψιαζόμαστε την ύπαρξη κάποιας αναπτυξιακής διαταραχής. Για να ελέγξουμε την ακουστική μνήμη του παιδιού μας στο σπίτι υπάρχουν διάφοροι εμπειρικοί τρόποι που μας δίνουν μία σαφή σχετική εικόνα. Ένας πολύ απλός τρόπος με τον οποίο ελέγχουμε αλλά και ταυτόχρονα εξασκούμε την ακουστική μνήμη του παιδιού μας είναι η εκφώνηση σειράς λέξεων. Λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία του παιδιού, εκφωνούμε μία σειρά λέξεων και το παιδί πρέπει να επαναλάβει τις λέξεις με τη σωστή σειρά. Ένας απλός κανόνας που πρέπει να ακολουθήσουμε είναι ότι ο αριθμός λέξεων θα πρέπει να αντιστοιχεί στα έτη της ηλικίας του παιδιού.
πχ: ηλικία 3 χρ – έως τρεις λέξεις
ηλικία 4 χρ – τουλάχιστον τέσσερις λέξεις
ηλικία 5χρ – από πέντε λέξεις και πάνω
Ας πάρουμε λοιπόν ένα παιδί τεσσάρων ετών που εμφανίζει δυσκολίες στη λεκτική παραγωγή. Για να ελέγξουμε την ακουστική του αντίληψη μέσω της ακουστικής μνήμης εκφωνούμε τέσσερις λέξεις. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε οπτική ανατροφοδότηση με τρισδιάστατα αντικείμενα ή εικόνες. Κάθε φορά που το παιδί λέει τη σωστή λέξη από τις τέσσερις που άκουσε, παρουσιάζουμε το αντικείμενο (έχουμε κρύψει τα αντικείμενα πίσω από ένα παραβάν ή μέσα σε ένα κουτί χωρίς το παιδί να έχει άμεση οπτική πρόσβαση) δίνοντας έτσι το χαρακτήρα παιχνιδιού στη δραστηριότητα. Ο στόχος είναι να συγκεντρώσει όλες τις εικόνες ή τα αντικείμενα, τα οποία θα παίρνει μόνο όταν επαναλάβει και τις τέσσερις λέξεις με τη σωστή σειρά. Οι λέξεις που θα χρησιμοποιήσουμε θα είναι καθημερινές έννοιες με τις οποίες το παιδί είναι εξοικειωμένο και αποτελούν μέρος του λεξιλογίου που αναγνωρίζει, θα αντιστοιχούν σε αντικείμενο και όχι σε αφηρημένη έννοια ή πράξη και θα είναι μέχρι τρισύλλαβες.
Πχ « μήλο – ζώνη – γάλα – λουλούδι»
Επαναλαμβάνουμε μέχρι και τρεις φορές το πρότυπο και ζητάμε την ανάκληση του από το παιδί.
Για να κάνουμε πιο εύκολη τη δραστηριότητα και να ενισχύσουμε έτσι την επιθυμητή ανταπόκριση του παιδιού, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε έννοιες από ένα κοινό σημασιολογικό πλαίσιο (πχ έπιπλα, ρούχα κλπ)
Πχ «μπλούζα – ζώνη – κάλτσα – καπέλο»
ή «μήλο – αχλάδι – κεράσι – φράουλα»
Σημασιολογικές κατηγορίες που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε είναι οι εξής:
ρούχα – έπιπλα – παιχνίδια – τρόφιμα – φρούτα – λαχανικά – οχήματα – συσκευές. Στην περίπτωση αυτή προετοιμάζουμε το παιδί λέγοντας: «Θα πούμε τώρα 4 έπιπλα με τη σειρά. Πρώτα εγώ και μετά εσύ. Θα πρέπει να τα θυμηθείς όλα όπως τα είπαμε. Πάμε…!».
Μόλις το παιδί εξοικειωθεί με τη δραστηριότητα και κατανοήσει το σκοπό της, αρχίζουμε να έχουμε μία πιο σαφή εκτίμηση για την ακουστική μνήμη. Μετά τις πρώτες άστοχες προσπάθειες, το παιδί θα πρέπει να αρχίσει να ανταποκρίνεται σωστά και να δίνει τις πρώτες σωστές απαντήσεις.
Όταν υπάρχει κάποια δυσκολία στην ακουστική αντίληψη, το παιδί θα δυσκολευτεί αρκετά να ανακαλέσει και τις τέσσερις λέξεις με τη σειρά σε ένα ικανοποιητικό ποσοστό προσπαθειών. Είτε θα γίνονται λάθη στη σειρά ανάκλησης, είτε κάποιες λέξεις δε θα τις θυμάται καθόλου. Πολύ συχνά όμως μπορεί να υπάρξουν και παραφασίες (λανθασμένη επιλογή λέξης), είτε φωνολογικές (λέξη που μοιάζει ακουστικά με το πρότυπο – πχ μήλο αντί φύλλο) είτε σημασιολογικές (λέξη που έχει εννοιολογική συγγένεια με το πρότυπο – πχ σφυρί αντί καρφί).
Όταν έχουμε να κάνουμε με διάσπαση προσοχής, πολύ συχνά οι πρώτες απαντήσεις είναι σωστές, ενώ καθώς συνεχίζεται η δραστηριότητα αρχίζουν να σημειώνονται λάθη, καθώς η συγκέντρωση του παιδιού φθίνει.
Για μεγαλύτερα παιδιά άνω των πέντε ετών μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε λέξεις μικρότερης συχνότητας, λέξεις με μεγαλύτερο αριθμό συλλαβών και πιο αφηρημένες έννοιες, ενώ για περαιτέρω εξάσκηση των μνημονικών δεξιοτήτων μπορούμε να επιχειρήσουμε και την ανάκληση των λέξεων με αντίστροφη σειρά.
Σε κάθε περίπτωση καλό θα ήταν προληπτικά να ελέγξουμε την ακουστική μνήμη του παιδιού μας ακόμα κι όταν δεν υπάρχουν ανησυχίες για τη γλωσσική του ανάπτυξη. Οι περιπτώσεις όμως όπου ο έλεγχος αυτός είναι απαραίτητος είναι όταν το παιδί:
• Δυσκολεύεται στην παραγωγή πολυσύλλαβων λέξεων με κατάτμηση και απλοποίηση της δομής τους
• Τραυλίζει στην έναρξη πολυσύλλαβων λέξεων ή μακροσκελών φράσεων
• Ξεχνάει σκέλη σύνθετων εντολών κατά την εκτέλεση τους
• Παρουσιάζει δυσκολίες στην άρθρωση με αντικατάσταση, παράλειψη ή αλλοίωση συγκεκριμένων λεκτικών φθόγγων
• Ακολουθεί μία πολύ αργή γλωσσική εξέλιξη, καθυστερώντας σε όλα τα ορόσημα της γλωσσικής ανάπτυξης.
Σύνταξη και επιμέλεια
Θεόδωρος Γεωργίου, Λογοθεραπευτής