Η αισθητηριακή ολοκλήρωση είναι η νευρολογική διαδικασία μέσω της οποίας το σώμα μας και ο εγκέφαλός μας λαμβάνει πληροφορίες από εξωτερικά ερεθίσματα (περιβάλλον), τις οργανώνει και μπορεί να ανταποκριθεί. Πρόκειται για μία δυναμική διαδικασία, καθώς το άτομο αυτο – οργανώνεται όσο αλληλεπιδρά με το περιβάλλον. Επιπλέον, αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην προσαρμοστική συμπεριφορά και δίνει τα θεμέλια για μάθηση, γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη και αλληλεπίδραση. Τα αισθητηριακά συστήματα συνδέονται μεταξύ τους και αλληλοεξαρτώνται. Παρακάτω παρουσιάζονται το αιθουσαίο, το ιδιοδεκτικό και το απτικό σύστημα.
ΑΙΘΟΥΣΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ.
Το αιθουσαίο νεύρο αναπτύσσεται ήδη από τις 4-5 εβδομάδες της κυήσεως και στην 9η εβδομάδα, ο αιθουσαίος πυρήνας είναι πλέον αναγνωρίσιμος. Στον 6ο μήνα κυήσεως η παρεγκεφαλίδα συνδέεται με το αιθουσαίο σύστημα και στον 8ο μήνα, το αιθουσαίο σύστημα είναι ενεργό.
Βρίσκεται στο εσωτερικό αυτί και αποτελείται από 3 ημικύκλιους σωλήνες και από τα ωτολιθικά όργανα. Θεωρείται το συντονιστικό όργανο όλων των αισθητηριακών συστημάτων. Οι κύριες λειτουργίες του αιθουσαίου συστήματος είναι αισθητηριακές, κινητικές και συναισθηματικές. Είναι υπεύθυνο για:
- Τον εντοπισμό της κίνησης της κεφαλής
- Την αναγνώριση της θέσης του σώματος στο χώρο
- Τον έλεγχο ισορροπίας και της στάσης του σώματος
- Τον προσανατολισμό στο χώρο
- Την εξερεύνηση του περιβάλλοντος
- Τον προσανατολισμό του σώματος σε σχέση με τη βαρύτητα
- Τον μυϊκό τόνο, μαζί με το ιδιοδεκτικό
- Τη διάκριση του σχήματος σώματος
- Τη ρύθμιση των κινήσεων των οφθαλμών σε σχέση με τη βαρύτητα
- Τη συναισθηματική ασφάλεια σε σχέση με τη βαρύτητα
Επιπλέον, το αιθουσαίο σύστημα συμβάλει στα αντανακλαστικά στάσης και ανόρθωσης του κορμού, στα τονικά λαβυρίνθια αντανακλαστικά και στις ισορροπιστικές αντιδράσεις. Σημαντική είναι η συμμετοχή του στις οφθαλμικές κινήσεις, στον αμφίπλευρο και τον οπτικοκινητικό συντονισμό.
Η διαταραχή στην αιθουσαία επεξεργασία, έχει ως ακόλουθα τη διαταραχή του κινητικού ελέγχου, της διάκρισης και της ρύθμισης. Πιο αναλυτικά:
Διαταραχή αιθουσαίας ρύθμισης: ένα παιδί με διαταραχή στην αισθητηριακή ρύθμιση, μπορεί είτε να παρουσιάζει έντονη αναζήτηση της κίνησης (υπερκινητικότητα) είτε να έχει αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις στην κίνηση (ανασφάλεια στη βαρύτητα) είτε χαμηλή εγγραφή (χαμηλό επίπεδο δραστηριότητας και αδεξιότητα).
Διαταραχή αιθουσαίας διάκρισης: συχνά υπάρχουν δυσκολίες με την αντίληψη της κίνησης, με τις έννοιες του χώρου και του χρόνου, με την αντίληψη βάθους και με την αναγνώριση της θέσης της κεφαλής όταν τα μάτια είναι κλειστά.
Διαταραχή του κινητικού ελέγχου:
| Διαταραχή στάσης | Διαταραχή αμφίπλευρης οργάνωσης |
| Συμμετέχει και η ιδιοδεκτική επεξεργασία σε συνδυασμό με την αιθουσαία Παρατηρείται δυσκολία στη σταθεροποίηση του σώματος κατά την κίνηση Χαμηλός μυϊκός τόνος Δυσκολία στην ισορροπία και στην αντίληψη του σώματος Δυσκολία στη πρηνή έκταση | Παρατηρούνται δυσκολίες στον αμφίπλευρο συντονισμό Δυσκολία στη διαδοχή των κινήσεων Χαμηλό επίπεδο στοματικής πράξης Μειωμένη ισορροπία Δυσκολία στη προσμονή κινήσεων Δυσκολία στο πέρασμα της μέσης γραμμής του σώματος |
ΣΩΜΑΤΟΑΙΣΘΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
ΑΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΙΔΙΟΔΕΚΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Οι τρεις βασικές λειτουργίες του σωματοαισθητικού συστήματος, είναι:
- Αισθητηριακές (αίσθηση της αφής, του πόνου, της θερμοκρασίας, της τάσης των μυών και των εξωτερικών οργάνων)
- Κινητικές (συμβολή στην πράξη και τον κινητικό προγραμματισμό, στην αδρή και τη λεπτή κινητικότητα, ανατροφοδότηση στους μύες)
- Συναισθηματικές (ασφάλεια σε σχέση με την αφή, επίδραση στο αυτόνομο νευρικό σύστημα και στο μεταιχμιακό, προσκόλληση, δεσμός μητέρας – νεογνού)
ΑΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ.
Το απτικό σύστημα είναι το 1ο σύστημα που ωριμάζει μέσα στη μήτρα και είναι το σύστημα το οποίο χρησιμοποιεί το βρέφος ώστε να εξερευνήσει και να αλληλεπιδράσει με τον έξω κόσμο, μέχρι να αναπτυχθούν οι βασικές κινητικές, γνωστικές και γλωσσικές δεξιότητες. Αρκετές αντανακλαστικές κινήσεις δίνονται ως απάντηση σε απτικά ερεθίσματα, όπως: rooting reflex, palmar reflex, babinski reflex, stepping reflex, gag reflex κ.λπ.
Οι μηχανοϋποδοχείς του βρίσκονται στο δέρμα, μέσα από το οποίο μεταφέρονται οι πληροφορίες στο νευρικό σύστημα όταν εφαρμοστεί απαλή αφή, εν τω βάθει πίεση ή δόνηση.
Ορισμένες λειτουργίες του απτικού συστήματος είναι πως θέτει τη βάση για την κοινωνική, τη συναισθηματική και τη νευρολογική ανάπτυξη, βοηθάει στον κινητικό προγραμματισμό, στην ανάπτυξη του σχήματος σώματος και στην ανάπτυξη της πράξης. Ακόμα, το απτικό σύστημα θεωρείται υπεύθυνο για:
- Την ανάπτυξη της απτικής διάκρισης
- Τον προγραμματισμό σύνθετων κινήσεων
- Την ανάπτυξη της λεπτής κίνησης
- Την εστίαση της προσοχής
- Τη συμβολή στη στάση σώματος
Επιπρόσθετα, το απτικό σύστημα συνδέεται με το ακουστικό αλλά και με το οπτικό σύστημα.
Η διαταραχής της απτικής επεξεργασίας, φέρνει διαταραχή στην απτική διάκριση και την απτική ρύθμιση. Πιο συγκεκριμένα:
Διαταραχή απτικής ρύθμισης: ένα παιδί με διαταραχή στη ρύθμιση των απτικών ερεθισμάτων είτε θα έχει συμπεριφορές απόσυρσης και αποφυγής είτε θα έχει συναισθηματικά ξεσπάσματα (απτική αμυντικότητα) σε ερεθίσματα που δίνονται στο σώμα ή στο στόμα είτε θα αναζητά έντονα τα απτικά ερεθίσματα (π.χ. αγκαλιάζει, πιάνει πράγματα, δυσκολεύεται να ολοκληρώσει δραστηριότητες) είτε, τέλος, θα παρουσιάζει χαμηλό επίπεδο διέγερσης (χαμηλή εγγραφή) και μπορεί να δείχνει ανοχή στον πόνο και τη θερμοκρασία, δυσκολίες στη λαβή και μη σταθερή συγκράτηση αντικειμένων με τα χέρια.
Διαταραχή απτικής διάκρισης: οι διαταραχές στην απτική διάκριση συχνά συνυπάρχουν με διαταραχές στο στοματοκινητικό έλεγχο, με οπτικοκινητικές διαταραχές, με διαταραχές στην οπτική αντίληψη και με δυσκολίες στον κινητικό προγραμματισμό. Επιπλέον, το παιδί με διαταραχή στην απτική διάκριση, παρουσιάζει ελλείμματα στη κατευθυντικότητα και τη στερεογνωσία, αδεξιότητα στη κίνηση, προβλήματα κατά τη σίτιση και δυσκολίες στη λεπτή κίνηση, στη χρήση εργαλείων, στην αδρή κίνηση, στις δραστηριότητες καθημερινής ζωής, στο παιχνίδι και στο σχήμα σώματος. Τέλος, η διαταραχή στην απτική διάκριση συμβάλει και στη διαταραχή της πράξης.
ΙΔΙΟΔΕΚΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ.
Το ιδιοδεκτικό σύστημα έχει τους μηχανοϋποδοχείς στους μύες. Μόλις προκληθεί ερέθισμα στο μήκος και τη δύναμη του μυός, τότε μεταδίδεται το νευρικό σήμα στο σώμα και τον εγκέφαλο. Οι κύριοι υποδοχείς εντοπίζονται στη μυϊκή άτρακτο και στα τενόντια όργανα Golgi. Η μυϊκή άτρακτος εντοπίζει τις αλλαγές στη δύναμη του μυός και στη μυϊκή σύσπαση, ενώ το τενόντιο όργανο Golgi εντοπίζει την ένταση του μυός και την κίνηση των άκρων και εκτιμά το βάρος των αντικειμένων.
Οι βασικές λειτουργίες του ιδιοδεκτικού συστήματος είναι:
- Η αντίληψη των κινήσεων του σώματος
- Η αντίληψη του σώματος στον χώρο
- Η αναγνώριση της κινητικής δράσης
- Η σημαντική εμπλοκή στον κινητικό προγραμματισμό
- Η προσαρμογή στο περιβάλλον
- Η ρύθμιση των αιθουσαίων και των απτικών ερεθισμάτων
- Η αίσθηση της κατεύθυνσης και της ταχύτητας της κίνησης
- Η αντίληψη της κίνησης των δακτύλων
- Η αντίληψη της δύναμης των μυών
- Ο προσανατολισμός των μερών του σώματος
- Η συμβολή στο σχήμα σώματος
- Η συνεισφορά στην ανάπτυξη της πράξης
- Η συμβολή στο μυϊκό τόνο και τα αντανακλαστικά
- Ο συντονισμός των κινήσεων
- Η συνεισφορά στη στάση και την ισορροπία, σε συνδυασμό με το αιθουσαίο σύστημα
Η διαταραχή της ιδιοδεκτικής επεξεργασίας, έχει ως ακόλουθα τη διαταραχή της ρύθμισης, της διάκρισης και του κινητικού ελέγχου. Πιο συγκεκριμένα:
Στη διαταραχή της ιδιοδεκτικής ρύθμισης, μπορεί να παρατηρήσουμε πως το παιδί αναζητά την κίνηση (σπρώχνει, σκαρφαλώνει, κρεμιέται) και πως δυσκολεύεται να καθίσει ήσυχο ή μπορεί να έχει ένα χαμηλό επίπεδο ενεργητικότητας (χαμηλός μυϊκός τόνος, χαλαροί σφιγκτήρες).
Στη διαταραχή της ιδιοδεκτικής διάκρισης, παρατηρούνται δυσκολίες με τον έλεγχο της δύναμης, π.χ. σπάσιμο παιχνιδιών, σφιχτό ή χαλαρό κράτημα του μολυβιού, αδεξιότητα, δυσκολίες σε αδρή και σε λεπτή κίνηση. Μπορεί, ακόμα, να χρησιμοποιεί το παιδί αρκετά την όραση λειτουργώντας αντισταθμιστικά (π.χ. βλέπει συνεχώς τα χέρια του όταν εμπλέκεται σε μια δραστηριότητα). Επιπλέον, παρατηρούνται και δυσκολίες στο στοματοκινητικό έλεγχο.
Στη διαταραχή του κινητικού ελέγχου, υπάρχουν δυσκολίες σε feedback και σε feedforward όπως και δυσκολίες στον προγραμματισμό (διαταραχή στην πράξη). Ο χαμηλός μυϊκός τόνος σε συνδυασμό με τη φτωχή αντίληψη σώματος και τη φτωχή ισορροπία, φέρνουν διαταραχή στη στάση.
Συγγραφή – επιμέλεια άρθρου:
Φουστέρη Αργυρώ, παιδιατρική εργοθεραπεύτρια, S.I.T.
Πηγή άρθρου:
Μυλωνάδης Δημήτριος, MScOT (paediatrics), Αισθητηριακή Ολοκλήρωση για παιδιά (Module 1), Μάιος 2018, Αθήνα