Η αναγνωστική κατανόηση συνθέτει όλες τις βάσεις για την υψηλή αναγνωστική ικανότητα των παιδιών. Συνδυάζεται με όλους τους γλωσσικές τομείς και τις δεξιότητες που βοηθούν στην κατάκτηση της ανάγνωσης (σημασιολογικό επίπεδο, φωνολογική επίγνωση, αποκωδικοποίηση, ευχέρεια, λεξιλόγιο). Είναι η μια συνεχής και σύνθετη διαδικασία που βρίσκεται πριν, κατά την διάρκεια και μετά την ανάγνωση ενός κειμένου ή μιας απλής πρότασης.
Για να γίνει κατανοητή η αναγνωστική κατανόηση, πρέπει να οριστεί η κατανόηση κειμένου, δηλαδή η διαδικασία πρόσληψης, επεξεργασίας, συγκράτησης και αξιοποίησης των δεδομένων του περιεχομένου, το οποίο διαβάζει ή ακούει ο αναγνώστης και ο ακροατής αντίστοιχα. Κατά κύριο λόγο, ο αναγνώστης που βρίσκεται στη διαδικασία της αναγνωστικής κατανόησης (η οποία αυτοματοποιείται με τον καιρό, καθώς βελτιώνονται οι δεξιότητες της αναγνωστικής ικανότητας) πλάθει εικόνες, πλαίσια, νοηματικούς χάρτες που αποτελούν μετά-στρατηγικές ικανότητες για την κατανόηση του περιεχομένου. Επιπλέον, η αναγνωστική κατανόηση αποτελεί μια ενεργητική διαδικασία, αφού ο αναγνώστης μεταφέρει εμπειρίες και γνώσεις πρωτύτερα και κωδικοποιεί νοήματα και νέα γνώσεις σε μετέπειτα. Δηλαδή, δημιουργείται μια ισχυρή αλληλεπίδραση μεταξύ αναγνώστη-κειμένου και επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες όπως η μνήμη, η προηγούμενη γνώση, οι λοιποί γλωσσικοί και γνωστικοί τομείς κ.α.
Η αναγνωστική κατανόηση ακολουθεί κάποια επίπεδα. Χωρίζεται σε επιφανειακή και βαθιά κατανόηση. Η πρώτη σχετίζεται με τα βασικά ερωτήματα που απαντώνται στο κάθε αναγνωστικό κομμάτι (τι, ποιος, που, πότε και άλλες πρωταρχικού επιπέδου υπό-ερωτήσεις) και η δεύτερη να εντοπίζεται στα νοήματα που βρίσκονται πίσω από τις λέξεις.
Όπως αναφέρθηκε η αναγνωστική κατανόηση αποτελεί μια πολυδιάστατη διαδικασία με πολυποίκιλες, σύνθετες, συμπληρωματικές και ταυτόχρονες υπό-διαδικασίες. Οι βασικές πέντε είναι:
α) η κατανόηση σε μικρό-επίπεδο (επιμέρους κατανόηση),
β) η συνθετική κατανόηση,
γ) η κατανόηση σε μάκρο-επίπεδο (η «μεγάλη εικόνα»),
δ) η πολύπλοκη κατανόηση και
ε) η μεταγνωστική διαδικασία κατανόησης.
Στην κατανόηση σε μικρό-επίπεδο ταξινομούνται οι γλωσσικές μονάδες (συντακτικά και λεξιλογικά) που δίνουν το βασικό μήνυμα και ανακαλούνται σημαντικές επιλεκτικά πληροφορίες από το κείμενο. Η συνθετική κατανόηση αναφέρεται στην σύνδεση των νοημάτων και την εξαγωγή των συμπερασμάτων. Η οργάνωση των δεδομένων με συνεκτικότητα και η σύνοψη των σημαντικών πληροφοριών, που πραγματοποιείται ασυνείδητα στους ευχερείς αναγνώστες και με χρήση οργανωτικών μέσων στους λιγότερο δυνατούς αναγνώστες, συνθέτουν την κατανόηση σε μακρό-επίπεδο. Αναφορικά με την πολύπλοκη κατανόηση πέρα από τα παραπάνω στάδια ο αναγνώστης εισάγει και συναισθηματικές καταβολές, κίνητρα, προβλέψεις και δημιουργεί νοητικές εικόνες μέσα από υψηλή κριτική σκέψη. Τέλος, η μεταγνωστική διαδικασία κατανόησης αποτελεί συνήθως τελευταίο στάδιο των γνωστικών διαδικασιών και εξασκεί την δεξιότητα της μελέτης, την ικανότητα επιλογής κατάλληλων στρατηγικών για αποθήκευση και έλεγχο της κατανόησης.
Παρόλα αυτά, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που δυσκολεύουν ένα αναγνώστη να κατανοήσει το κείμενο. Η ευκολία στη ροή της ανάγνωσης, η αναγνωστική ευχέρεια, βοηθούν την διαδικασία της κατανόησης κειμένου. Αντίθετα, ο αναγνώστης με χαμηλή αναγνωστική ευχέρεια και αποκωδικοποίηση έχει να καταβάλει μεγαλύτερη προσπάθεια για να φτάσει ακόμα και στο στάδιο της κατανόησης μικρό-επιπέδου σε δύσκολα αναγνωστικά έργα. Ακόμη, τα κίνητρα και η επιμονή επηρεάζουν την κατανόηση κειμένου, καθώς επίσης και το κομμάτι της μνήμης και της συγκέντρωσης στο έργο. Η έλλειψη γνώσεων είτε γενικής είτε γλωσσικής κλίσης δείχνουν να δυσχεραίνουν την αναγνωστική κατανόηση με προέκταση της μη εφαρμογής στρατηγικών κατανόησης. Τα παραπάνω ξεχωρίζουν τους «καλούς» αναγνώστες από τους «φτωχούς».
Νάντια Λυμπεροπούλου,
Εκπαιδευτικός Ειδικής Αγωγής, M.Ed.
Πηγές:
Τζιβινίκου, Σ. (2017). Αναγνωστική Κατανόηση: Θεωρητικό πλαίσιο και διδακτικές εφαρμογές. Σημειώσεις στο πλαίσιο της Θεματικής Ενότητας “Εκπαιδευτικές παρεμβάσεις στα προβλήματα προφορικού και γραπτού λόγου” του ΠΜΣ “Επιστήμες της Αγωγής: Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με προβλήματα προφορικού και γραπτού λόγου”. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο & Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Πόρποδας, Κ. (2003). Διαγνωστική Αξιολόγηση και Αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών στο Δημοτικό σχολείο (Ανάγνωση, Ορθογραφία, Δυσλεξία, Μαθηματικά). (Επιμ.) Στο πλαίσιο υλοποίησης του Έργου ΕΠΕΑΕΚ 2000-2006 του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων